4857 Sayılı İş Kanunu, işçi ve işverenlerin çalışma ortamlarında ki haklarını ve sorumluluklarını düzenlemek amacı ile oluşturulmuş kanundur.
Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye ”işçi’ denir.
İş kanununa göre bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir ücret karşılığı işçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişilere ‘işveren’denir.
İş hayatı statü kabul etmez, memurda olsan direktör de uzman da olsan, boya ustası, elektrikçi, ütücü herkes en başta işçi’dir. Her çalışan iş hayatında ki hak’larını bilmekle yükümlüdür. Bu yazımda kısaca tüm haklara yer vereceğim.
Sigorta ve Sözleşmeler:
İşveren pazartesi günleri ya da resmi tatilden sonra ki günde ‘sadece’ aynı gün işe girişinizi- sigortanızı bildirir/yapabilir. Diğer günlerde bir sonra ki günde yapabilir. Örneğin; Salı günü evraklarınızı getirmeniz durumunda çarşamba gününe işe giriş bildiriminiz yapılabilir. İşe giriş evrakları neler mi? Mesleğe göre değişir ancak temel; kimlik ve ehliyet fot, ikametgah, nüfus kayıt örneği, sabıka ve sağlık raporlarıdır.
Her işe girdiğiniz de 2 aylık bir deneme süreniz vardır, toplu iş sözleşmelerinde 4 aya kadar uzatılabilir. Dikkat edilmesi gereken deneme süresinde işe giriş bildiriminiz yapılmış olmalı. Örneğin işveren 2 ay deneme süresinden sonra sigorta/işe giriş bildirimi yapıyoruz diyorsa şikayet ediniz.
Sözleşmeler;
Belirli Süreli iş Sözleşmesi: Belirli dönem aralığında yapılan fesh tarihi belli olan sözleşmelerdir. Eğer ilgili iş de süreklilik ve taraflarda uyum söz konusu ise fesh tarihi geçmesine rağmen çalışma ilişkisi devam ediyorsa belirsiz süreli hizmet sözleşmesine dönüşür.
Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi: İşe giriş tarihinden itibaren geçerliliği başlar tarafların feshine kadar devam eden sözleşmedir. Deneme süresi 2 aydır. 2 aydan sonra işveren fesh etmek istiyorsa 6 aya kadar ihbar öneli ile fesh edebilir. İhbar öneli işverenin sizi belirlenen tarih de iş akdinizi fesh edeceğini bildirmesidir. Bu durumlarda 6 aya kadar kıdem tazminatı hak etmezsiniz. Kıdem tazminatı 1 yıl dolması durumunda hak etmiş olursunuz. Sizden taraflı fesh olacağında aynı durumda işvereninize çıkacağınız tarihi önceden bildirmeniz gerekmektedir ki görev aldığınız pozisyon için ilgili personel arayışı başlansın, iş akışını düzenlesin.
Kısmi Süreli Belirsiz/ Belirli İş sözleşmesi: Diğer sözleşme türlerine göre nitelikleri aynıdır. Sadece emekli olan personele Kısmi olarak ilgili sözleşme imzalatılır.
Tazminatlar;
İhbar ve Kıdem olarak güncel olarak kullanılan 2 tazminat türü vardır.
İşçi için işverence yükümlü ihbar ve kıdem tazminatıdır. İşveren için işçi ile yükümlü ihbar tazminatı bulunmaktadır.
4857 sayılı iş kanunu ihbar bildirim süreleri işçi/işveren:
1- İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta.
2- İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta.
3- İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta.
4- İşi üç yıldan fazla sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta.
Taraflar çalışma sürelerine takiben ile iş akdi feshini bildirmekle yükümlüdürler.
Kıdem Tazminatı Hak Ediş:
Bir işyerinde belirli bir süre çalışarak hizmet sözleşmesi sona eren işçiye veya ölümü durumunda yasal mirasçılarına, yasada sayılan durumlarda ve hizmet süresi ile ücretine göre değişen tutarda işverence ödenmesi gereken ücrettir.
Kıdem tazminatını hak etme koşulları:
a) 4857 Sayılı İş Yasası Kapsamında “İşçi” Olma Koşulu
b) Çalışmış olduğu işyernde Bir Yıl Çalışmış Olma Koşulu
- İşçi tarafından haklı sebeplerle işten çıkma: İşçinin 4857/24. maddesi uyarınca “Sağlık sebepleri, Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri, Zorlayıcı sebepler” ile işinden ayrılan işçi kıdem tazminatını alabilecek hakkı kazanır. Ancak işçi bu durumda sadece kıdem tazminatını isteyebilirken, ihbar tazminatı isteyemez.
- Askere gitme: askerlik hizmeti dolayısıyla iş sözleşmesinin sona ermesi sonucu hak eder. Ancak işten ayrıldığının belli edilmesi için askerlik şubesinden alınmış Belge’nin işverene verilmesi gerekir.
- Emekli olması durumunda: Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin sona ermesi ile işçi kıdem tazminatını alabilecek hakkı kazanır.
- Emekli olmadan işten çıkma: 506 Sayılı Kanun’ca öngörülen (Geçici madde/ 81-c) sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak (15 yıl 3600 gün şartı da dahil) kendi isteği ile işinden ayrılan işçi kıdem tazminatı hakkı kazanır. Ancak sosyal güvenlik kurumundan yazı alması zorunludur.
- Kadın işçinin evlenmesi: Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini sona erdirmesi durumunda kıdem tazminatını alabilecek hakkı kazanır. Çok önemli evlenen kadın evlilik cüzdanını işverene göstererek tazminata hak eder.
Yıllık İzin
Yıllık ücretli izin hakları konusunda ki düzenlemeler, 4857 sayılı İş Kanunu ile yapılmaktadır.İşverene bağlı olarak en az 1 yılık çalışma süresini dolduran işçinin 14 günlük yıllık ücretli izin hak eder.
- 1 – 5 yıl (5. yıl dahil) 14 gün
- 6 – 14 yıl 20 gün
- 15 yıl ve daha fazlası 26 gün yıllık ücretli izin kullandırılır. 18 yaşın altındakiler ve 50 yaşın üstündekiler de bu süre 20 gündür.
Haklarınızın bilincinde olduğunuz, yönlendirdiğiniz çalışma hayatınızda başarılar dilerim.
Kaynakça: 4857 iş kanunu